Geçtiğimiz günlerde Teog sınav sonuçlarının açıklanmasıyla intihar eden 13 yaşındaki gencin haberi pek çoğumuzu derinden sarstı. Bu genç ne hissetmişti ve neden bu kadar küçük yaşta yaşam yerine ölümü seçmişti? Bu sorular üzerinden ergenlik sürecini, gençlerin neden intihara eğilimli olduklarını Hedef Psikolojik Danışmanlık Merkezi'nden psikolog İrem Alişanoğlu Polat ile konuştuk.
NEDEN İNTİHARI DÜŞÜNÜYOR?Çocukluktan yetişkinliğe giden yolda, genç pek çok değişim, gelişim ve yenilik yaşar. Yeni sürece uyum sağlamak zaman ve emek alır. Pek çok unsur gencin intiharı düşünmesine ve niyet etmesine sebep olabilir. Mesela aile içi çatışma, akran zorbalığı, akademik kaygı, bir kişiyi cezalandırma isteği, ihmal, istismar, ebeveyn çatışmaları, kayıp, ölen yakına kavuşma arzusu, değersizlik hissi, sorunlarla baş edemeyeceğini düşünme, karşı cins tarafından reddedilme, aile ve çevre tarafından yüksek beklentiler, aile baskısı, cezadan kaçma, rekabet, ölümü merak etme, ümitsizlik, suçluluk duygusu gibi.
STRES VE YALNIZLIKGencin intihar etme riskini arttıran kişisel ve çevresel durumlardır. Depresyon, ruhsal bozukluklar, alkol ve madde kullanımı, önceki intihar teşebbüsleri, gençte veya ailesinde ciddi veya kronik hastalık olması, ailede intihar geçmişi olması, stres, yalnızlık ve travma geçmişi gencin intihar etme ihtimalini artırırr.
KENDİNİ DEĞERSİZ HİSSEDİYORSAUyarı işaretleri pek çok zaman fark edilebilir. Gencin yemek yeme ve uyku alışkanlıklarında değişim yaşaması, rutin ve önceden sevdiği aktivitelerden artık keyif alamaması, aile ve arkadaşlardan uzaklaşması, yalnız, değersiz ve çaresiz hissetmesi önemli belirtilerdir. Kendine zarar veriyorsa, kendini öldürme isteğinden bahsediyorsa, ölüm hakkında normalden fazla konuşuyorsa dikkat etmek gerekir. Bu davranışların yanı sıra alkol kullanımı, şiddet içeren davranışlarda bulunması, görünüşüne ve öz bakımına önem vermemeye başlaması da akademik performansta gerileme olması, kronik yorgunluk yaşaması, öfke ve kızgınlık hali, sık fiziksel yakınmada bulunması, veda nitelikli konuşmalar, yazışmalar ve paylaşımlarda bulunması intihar eğilimini akla getirir. Kişisel işlerini tamamlama ve bitirme davranışları sergilemesi, vedaya hazırlanması, kendine ait özel eşyaları yakınlarına vermesi, davranışlarında ani değişiklikler olması, okul devamsızlığının artması, ilgisizlik ve meraksızlık ve bu işaretlerin birkaçının eş zamanlı devrede olması, gençte dikkat edilmesi gereken bir süreç olduğunu ortaya koyar.
AİLE HER KOŞULDA DESTEK OLMALIİntihar etmeyi düşünen gencin amacı, başa çıkamadığı ıstırabını dindirmek yani acısını sonlandırmaktır. Dolayısıyla sağlıklı iletişim, anlayış ve hoşgörü en temel destek mekanizmasıdır. Ailenin her koşulda gencin destekçisi olduğunu çocuğuna hissettirmesi, sevginin herhangi bir başarıya veya diğer faktörlere bağlı olmadığı mesajını gence yansıtabilmesi önemlidir. Ebeveynleri tarafından gençte bir değişiklik gözlemleniyorsa, bu değişim hali çocuğa sorulabilir. Örneğin; «Son günlerde çok uyuduğunu, dışarı çıkmak istemediğini fark ediyorum. Bu konuda benimle paylaşmak istediğin şeyler var mı?" gibi bir soru yöneltilebilir. Genci diğer kişilerle kıyaslamamak önemlidir. Her bireyin tek ve biricik olduğu unutulmamalıdır.
YARGILAMADAN DİNLEYİNGencin sorunlarla baş edebilecek beceriye sahip olduğu mesajı verilmeli, içinden çıkamadığı durumlarda daima destek için ailesinin yanında olduğu aktarılmalıdır. Onu dinlediğinizi, anladığınızı ve saygı duyduğunuzu hissettirmek önemlidir. Gencin sorunlarını küçümsemeden, yargılamadan dinlemek, ebeveyn tarafından benzer süreçler yaşanmışsa çözüm örnekleriyle paylaşmak etkili olacaktır. Ebeveyn kendi hatasını görüyorsa, bunu kabul etmekten kaçınmamalı ve "Bazen yetişkinler de hata yapar, bunun için gerçekten üzgünüm" gibi cümleler kullanabilmelidir. Gençle aktif vakit geçirmek ve sosyal desteği artırmak, sorun çözme becerilerini geliştirmek ve profesyonel tedavi almak kritiktir. Her koşulda gence umut aşılamak, cesaret vermek, güvende olduğunu belirtmek, sevildiğini hissettirmek etkili olacaktır. Her durumun bir çözümü olacağı, önemli olanın çaba göstermek ve mücadele etmek olduğu gence öğretilmelidir.
STEVE JOBS'U ÖRNEK VERİNBazen olumsuz görülen olayların aslında kişinin hayatında iyi şeylere yol açabileceği yaşanmış veya duyulmuş örneklerle çocuğa somut olarak anlatılabilir. Bu gibi durumlarda çocuğun güçlü olduğu kaynakları ortaya çıkarmak önemlidir. Çocuğun geçmiş başarılarına atıfta bulunmak, üstesinden geldiği problemleri ve sorun çözme biçimini anımsatmak, çocuğun öz gücünü anımsamasına imkan sağlayacaktır. Gencin yaşadığı performans kaygısıysa; Michael Jordan, Steve Jobs, Bill Gates gibi başarısızlık sonrası gelen müthiş başarı örnekleri gence ilham öyküsü olarak aktarılabilir. Genci spora, sanata yönlendirmek, zihni ve bedeni meşgul etmek, hayatına bir değer, anlam ve misyon katmak etkili olacaktır. Aile sorunların üstünü asla örtmemeli, gerekli olan her durumda uzman desteği almalıdır.
